ชุมชนคลองสานกับการมาของ “ไอคอนสยาม”
ริมสองฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาในเขตกรุงเทพมหานคร ถูกจุดประกายขึ้นอีกครั้งในช่วงปีหลัง ๆ มีโครงการต่าง ๆ เกิดขึ้นมากมายทั้งโครงการที่อยู่อาศัย และสถานที่ท่องเที่ยวแบบสมัยใหม่ ที่ชัดเจนที่สุดคงจะเป็นโครงการเมืองขนาดใหญ่อย่าง ‘ไอคอนสยาม’ ที่คาดว่าจะเปิดให้บริการในปลายปีนี้ ได้ปลุกกระแสความสนใจให้ทุกสายตา ทั้งนักท่องเที่ยวจากทั่วโลกและนักท่องเที่ยวจากทั่วประเทศไทยจับจ้องมองมาที่แม่น้ำสายนี้ ในขณะที่กระแสการท่องเที่ยวริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยากำลังคึกคักมากขึ้น ชาวคลองสานและชาวชุมชนที่เกี่ยวข้องผูกพันกับแม่น้ำเจ้าพระยาส่วนหนึ่งได้ถ่ายทอดมุมมองของเขาที่มีต่อกระแสเหล่านี้ การขยับตัวเองเพื่อรับมือ ทั้งหมดสะท้อนให้เห็นถึงความหวังของชาวชุมชนที่อยากจะเห็นพื้นที่ย่านคลองสานซึ่งเป็นย่านการค้าสำคัญตั้งแต่สมัยอยุธยาที่หลับใหลไปหลายสิบปีกลับมารุ่งเรืองอีกครั้งหนึ่ง
นายมนูญ พุฒทอง นายกสมาคมเรือไทย และเจ้าของร้านอาหารยกยอ มารีน่า ซึ่งเกิดและเติบโตที่นี่ ทำธุรกิจริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยามาโดยตลอดเป็นระยะเวลากว่า 20 ปี ได้เห็นการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นมากมาย แต่ดูเหมือนว่าจะไม่มีครั้งไหนที่ทำให้ย่านนี้คึกคักและเป็นที่สนใจ ได้มากเท่ากับการมาของไอคอนสยาม ราคาที่ดินก็ขยับตัวสูงขึ้นอย่างก้าวกระโดด เจ้าของที่ดิน เจ้าของร้านค้าและธุรกิจต่าง ๆ ที่เห็นและรู้จักกันต่างมีการขยับตัว ปรับปรุงและพัฒนากิจการของตัวเอง เพื่อที่จะสามารถเชื่อมโยงตัวเองกับไอคอนสยามและย่านคลองสานได้มากขึ้น
นายมนูญมองว่า การเดินทางทางเรือจะทวีความสำคัญมากยิ่งขึ้นไปอีก ทั้งเรือด่วนเจ้าพระยา เรือข้ามฝาก เรือท่องเที่ยว และเรือรับส่งต่าง ๆ จะคึกคักขึ้น และจะเชื่อมโยงไปสู่สถานที่ท่องเที่ยวใหม่ ๆ ตลอดริมสองฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยามากยิ่งขึ้น ส่งผลดีต่อธุรกิจริมสองฝั่งเจ้าพระยาโดยรวมทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นโรงแรม ร้านค้า ร้านอาหาร และชุมชน ตั้งแต่ชุมชนดั้งเดิม ไปจนถึงย่านสร้างสรรค์ และสถานที่พักผ่อนและท่องเที่ยวใหม่ๆ ที่เกิดขึ้นเพื่อตอบสนองต่อความต้องการของคนเมือง ที่ต้องการหลีกหนีความวุ่นวาย มาหาความสงบร่มเย็นริมน้ำ
นางนุสรา บุญประเสริฐ ประชาสัมพันธ์ของชุมชนมัสยิดสุวรรณภูมิ และเจ้าของร้านขายอาหารมุสลิมในพื้นที่ เล่าให้ฟังว่า มัสยิดสุวรรณภูมิตั้งอยู่ริมแม่น้ำเจ้าพระยาตรงข้ามโรงแรมโอเรียลเต็ลและกรมศุลกากรเก่า เป็นชุมชนเก่าแก่และเป็นสถานที่ที่มีประวัติศาสตร์มายาวนาน ชาวมุสลิมที่นี่ส่วนใหญ่มาจากจังหวัดอยุธยา มีอาชีพค้าขาย เนื่องจากในอดีตฝั่งตรงข้ามเป็นที่ตั้งของกรมศุลกากร มีพ่อค้าเดินเรือเข้ามาติดต่อค้าขาย จึงมีการตั้งถิ่นฐานในฝั่งตรงข้าม ซึ่งปัจจุบันก็คือซอยเจริญนคร 7 ซึ่งอยู่ใกล้กับไอคอนสยาม นอกจากนั้นชาวชุมชนยังมีอาชีพสอนศาสนา และรับจ้างดำน้ำซึ่งเป็นอาชีพดั้งเดิมของชุมชน โดยหลังจากที่ไอคอนสยามเริ่มก่อสร้าง ร้านค้าในชุมชนก็มีความคึกคักมากยิ่งขึ้น เพราะจะมีพนักงานบริษัทหรือแม้แต่คนงานเข้ามาทานอาหารมุสลิมกันมากขึ้น นอกจากนั้น ไอคอนสยามยังเปิดโอกาสให้คนในชุมชนได้ทำงานด้วย ซึ่งเป็นสิ่งที่ดี ทำให้ลูกหลานของเราไม่ทิ้งชุมชนไปอยู่ที่อื่น
นางนุสรา กล่าวถึงภารกิจสำคัญของชุมชนมัสยิดสุวรรณภูมิ ในการปรับปรุงภูมิทัศน์ของมัสยิดที่มีอายุกว่า 150 ปี ให้คงคุณค่า ความสวยงาม และเป็นระเบียบเรียบร้อยมากยิ่งขึ้น เพื่อรองรับลูกค้าของไอคอนสยามที่ต้องการจะมาละหมาด หรือประกอบพิธีทางศาสนาที่มัสยิด รวมถึงนักท่องเที่ยวที่ต้องการจะมาเยี่ยมชมวิถีชีวิตของชุมชนริมน้ำที่เก่าแก่แห่งหนึ่งของย่านคลองสาน เพื่อเผยแพร่ชุมชนให้เป็นที่รู้จัก สร้างเป็นจุดท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน
นายบุญชู สังข์เสียงสูง ประธานชุมชนวัดสุวรรณ ซึ่งอยู่ใกล้เคียงกับชุมชนมัสยิดสุวรรณภูมิ เล่าให้ฟังว่า คนในชุมชนมองเห็นโอกาสที่จะเกิดขึ้นมากมาย โดยเฉพาะเศรษฐกิจในชุมชนที่น่าจะดีขึ้น และมากไปกว่านั้น การมาของไอคอนสยามยังได้ผูกมิตรและให้ความสำคัญกับคนในพื้นที่ โดยมีโครงการสร้างอาชีพและเปิดโอกาสให้ลูกหลานของคนในชุมชนได้ทำงานกับไอคอนสยาม นอกจากนั้นยังเปิดโอกาสให้คนในชุมชนย่านคลองสานได้นำของดีของชุมชนเข้าไปขายในไอคอนสยาม ซึ่งจัดสรรพื้นที่ที่เรียกว่า “ธนบุรีไลฟ์” ไว้โดยเฉพาะ
นายบุญชู คาดการณ์ว่าการค้าขายบริเวณท่าเรือวัดสุวรรณ ซึ่งเป็นหนึ่งในท่าเรือสำคัญที่ข้ามไปโรงแรมโอเรียนเต็ล โรงเรียนอัสสัมชัญ บางรัก จะมีจำนวนนักท่องเที่ยวเพิ่มมากขึ้น ชุมชนก็จะคึกคักขึ้น เพราะเป็นช่องทางให้เราได้เผยแพร่ของดีของชุมชน ไม่ว่าจะเป็นหัตถกรรมหัวโขนจากบ้านโขนไทย ซึ่งเป็นแหล่งทำหัวโขนฝีมือประณีตตามแบบแผนช่างโบราณที่ได้รับการยอมรับว่าสวยงาม คุณภาพดี การประดิษฐ์เครื่องแต่งตัวละคร ตุ๊กตานางรำ และหัวโขนขนาดจิ๋วสำหรับเป็นของที่ระลึก นอกจากนั้น ภายในชุมชนยังมีมณฑปเก่าแก่อายุกว่า 100 ปี ที่ถูกปกคลุมด้วยต้นไม้ใหญ่ และเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสำคัญที่คนในชุมชนนับถือ ซึ่งถือว่าเป็นหนึ่งใน Unseen ที่น้อยคนนักจะรู้จัก ทางชุมชนจึงมีแนวคิดที่จะทำให้เกิดรูปแบบ Walking Street เพื่อดึงดูดให้คนมาเยี่ยมชม
อย่างไรก็ตาม อนาคตของย่านนี้คงจะต้องขึ้นอยู่กับคนรุ่นใหม่ในพื้นที่ด้วย ซึ่งนายปัญญภัทร เลิศสำราญเริงรมย์ คนรุ่นใหม่ในพื้นที่ ซึ่งเป็นคนที่สนใจประวัติศาสตร์ธนบุรี มีความคิดเห็นว่า คลองสานเป็นย่านที่มีการสั่งสมของวัฒนธรรม ชุมชน และการค้าขายมาหลายร้อยปี โดยสเน่ห์อย่างหนึ่งของย่านนี้ก็คือความหลากหลาย ในซอยเดียวกันนั้นมีทั้งวัดของคนไทย ศาลเจ้าของคนจีน และมัสยิดของคนมุสลิม อยู่ร่วมกันเป็นเพื่อนบ้านกันได้ นี่เป็นเอกลักษณ์ที่คนในชุมชนควรภาคภูมิใจและร่วมกันรักษาอัตลักษณ์ของชุมชนเอาไว้ให้ได้ เพราะทุกวันนี้นักท่องเที่ยวมีความชื่นชอบการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์มากขึ้น และต้องการมาสัมผัสวิถีชีวิตดั้งเดิมของชุมชน
นายปัญญภัทร ได้ฝากถึงไอคอนสยามว่าภารกิจสำคัญคือ การปลุกจิตสำนึกของชุมชนให้เกิดขึ้นอย่างยั่งยืนระยะยาว อย่างเช่น โครงการมัคคุเทศก์น้อยที่ไอคอนสยามทำร่วมกับชุมชน ซึ่งเป็นโครงการที่ดี แต่ทำอย่างไรที่เขาจะไม่หายไปเมื่อเขาโตขึ้น หรืออย่างร้านค้าต่าง ๆ จะต่อยอดอะไรได้บ้างหลังจากที่เราช่วยทำให้การค้าขายของเขาดีขึ้น หลายคนเชื่อว่าการมาของไอคอนสยามจะช่วยทำให้เศรษฐกิจดีขึ้นซึ่งเป็นเรื่องดีและถือเป็นองค์ประกอบสำคัญ แต่เมื่อดีแล้วจะต้องทำให้วิถีชุมชนยังคงอยู่ด้วย
